Naravno da smo i njih imali. Ustvari, u pitanju su Cincari. O njima je lepu studiju uradio Dušan J. Popović pod nazivom O Cincarima. Prilozi pitanju postanka našeg građanskog društva. Što se tiče šidskih Cincara ja sam se u knjigama Pravoslavno stanovništvo Šida do 1900. godine i Graždanstvo šidsko osvrnuo na pojedine porodice i njihov doprinos razvoju Šida tokom 18. i 19. veka. Ali hajde sad na jednom mestu da vidimo šta znamo o njima.

Cincari se u istorijskim izvorima u kontekstu Šida pominju pod raznim nazivima: Cincari, Grci, Bugari, zatim im se, prema Popoviću, često daje i prezime Kalaj-Kalajdžija-Kalajtović po kojem se prepoznaju (ne znam zašto). Elem, budući da su Cincari tokom prve polovine 18. veka bili među dominantnijim trgovcima i gotovo su se svi bavili trgovinom (i zanatstvom) razumljivo je što često u narodu reč Grk ima isto značenje kao i trgovac. Kaže Popović: ,,U sremskim selima svaki se trgovac zove Grk bio Srbin, Nemac, Jevrejin”. To nam u neku ruku otežava da Cincare prepoznamo po nadimku Grk. Što se tiče porekla cincarskih prodica u Sremu Popović navodi da su oko 1770. godine Cincari po poreklu bili ovako raspoređeni: najviše ih je bilo iz Moskopolja 29, zatim iz Katranice 20, Blaca 11, Klisure 8, Bera (Verije) 5, Kožana 4, Sačista 2, i po jedan iz Kostura i Negoša. Kako su Cincari dolazili pretežno iz arnautskih krajeva, tako im je i odelu bilo slično arnautskom. Prema Kanicu Cincarin nosi naboranu, do kolena dugu košulju, žut sukneni ogrtač s uskim rukavima i prišivenim crnim gajtanima. Preko ovog često navlači crno gunče sa rukavima do lakata i dugom kragnom koja pada natrag, opasuje se crvenim opasačem, na glavu stavlja crveni fes, a na noge opanke. Prema Stevanu Sremcu, „svi behu u anterijama, sa fesovima na glavama i bestraga šiljastim jemenijama, kojima na vrhu igraše poveća kitka vunice”. Nošnji su pripadale još i brojanice „bez kojih se jedan Cincarin apsolutno ne može zamisliti”, u ranije doba nosili su ih redovno stariji ljudi, danas ih nose i mlađi ljudi, ali ne iz nekih verskih razloga, nego da bi na taj način prekratili vreme, da ne bi – pušili.”

U popisu Šida iz 1722. godine (kada je pripadao Podunavskoj vojnoj granici) pominju se četiri osobe za koje možemo pretpostaviti cincarsko poreklo: Stanoje Kalajtović, Janko Grk, Jeftimije Georgijević i Radivoj Bugarin. Njihova imovina je izgledala ovako:

Stanoje Kalajtović: braća i sinovi stariji od 15 godina: 1; konji: 2; volovi: 2; krave i junadi: 4, svinje: 1; oranice: 8 jutara; livade: 3 kose.

Janko Grk: braća i sinovi stariji od 15 godina: 1; konji: 1; oranice: 5 jutara, livade: 1 kose.

Jeftimije Geogijević: braća i sinovi stariji od 15 godina: 2; konji: 2; volovi: 4; krave i junadi: 6, svinje: 3; košnice: 20; oranice: 12 jutara; livade: 4 kose.

Radivoj Bugarin: konji: 1; svinje: 1; košnice: 3; oranice: 4 jutara; livade: 1 1/2 kose.

 

Popis priložnika za gradnju šidskog hrama Sv. Nikolaja iz 1733. godine donosi tri moguće cincarske porodice: Evta Georgiević, Dmitar Bugarin, Manoilo Bugarin. Tokom 1745. godine prvi put se pominje porodica Grčić, tačnije Rista Grčić. U popisu iz 1775. godine pominje se dom Gavrila Janje Grčića, Ristinog sina. Janja se pominje i 1772. godine kao priložnik za gradnju Hrama Sv. oca Nikolaja. Dakle, može se pretpostaviti da su šidski Grčići dobili prezime prema cincarskom (grčkom) poreklu. Međutim, mora se spomenuti da se u popisu Šida iz 1722. godine pominje Grčeta Prašić što dozvoljava pretpostavku da su Grčići njegovi potomci, a da su prezime dobili po njegovom imenu. Meni lično, ipak, ime JANJA GRČIĆ pre upućuje na cincarsko poreklo.

U Popisu graničarskih sela kao i žitelja koji su se izjasnili dobrovoljno i svojevoljno za politički savez od 1. novembra 1745. godine, u Šidu je veoma zanimljivo ime Georgija Dimića, budući da se lično ime Dima vezuje uglavno za Cincare. U popisu Šida iz 1750. godine ima više porodica sa pretpostavljenim i sigurnim cincarskim poreklom: Eša Georgijević, Jovan Georgijević, Rista Grčić, Dima sapunčija, Nasta Nikolić sapunčija, Jovan Grkić, Sava Georgijević, Gliša Grčić i Jovan Forišić. Šidske Georgijeviće (kasnije Đorđević) kao Cincare pominje i Popović: „Georgijević – Nadimak ove porodice je Derišini. Došla je 1752 ili 1753 a možda i ranije u grupi od nekoliko muških i ženskih članova, a u društvu sa još 6-7 porodica. Došli su iz Srbice (Serfidže) i na stanili su se u Vinkovcima. Porodica sa ovim imenoi ima u Vinkovcima tri, zatim u Novom Sadu, Rumi, Šidu, Zemunu i dr. Svi slave odavno zimskog sv. Nikolu.” Šidski Georgijevići su pripadali više društvenom sloju, bili su svešteničke i građanske porodice. Tokom prve polovine 18. veka, gospodar Jeftimije Georgijević se pominje kao ktitor crkve Sv. Nikolaja u Šidu (1733), crkve manastira Jaska (1736, 1745) i Privine Glave (1740). Prvi pomen Jeftimija Geogijevića u Šidu je, kao što je navedeno, iz 1722. godine. Nakon 1745. godine on se više ne pominje. Zbog nedostatka izvora može samo da se pretpostavi da su Jeftini sinovi bili Stefan ćurčija i Antonije Georgijević, rodonačelnici dve grane šidskih Georgijevića. Kuća Stefanove grane se nalazila u samom centru, na mestu kasnije Šidske štedionice. Tgovac i zanatlija Antonije Georgijević u izvorima je često nazivan Antonije Grk. Prema popisu zanatlija, 1763. godine plaćao je 1,3 forinte godišnjeg zanatlijskog poreza, a 3 forinte 1777/1778. godine. Za gradnju šidskog hrama je priložio 4,18 forinti. Kuća mu se nalazila u današnjoj ulici Svetog Save, prekoputa Galerije slika „Sava Šumanović“ Šid. Najstariji Antonijev sin, Mihail Georgijević (1750-1810) obavljao je sveštenički poziv u Šidu 1787-810. godine, a 1807. godine dobio je zvanje protoprezvitera.

Kao što je rečeno, Cincari su poznati kao gotovo isključivo trgovci (i zanatlije) pa su popisi tih zanimanja od velikog značaja za ovu temu. Tokom 1763. godine u Šidu su popisani sledeći trgovci i zanatlije kojima možemo pretpostaviti ili znamo pouzdano da su cincarskog porekla: Filip sapundžija, Rista sapundžija, Manojlo Didić, Gaja Nikolić, Laza Dimić, Antonije Georgijević, Marko čizmedžija, Slavuja Ješić, Mihailo kapamačija, Gavrilo čarugdžija, Timotija čarugdžija i Ćira čarugdžija. Slično je i sa druga dva popisa. Godine 1777/1778. popisani su: Slavuj Ješić, Kalina Janković, Nasta Nikolić, Adam Kostić stariji, Nikola Mihajlović, Adam Kostić mlađi, Manojlo Didić, Ćira Badalović, Nikola Furiškov, Antonije Georgijević, Georgije Grčić, Dmitar Slavuj, Sava Dimić i Todor Pein. A 1784. godine: Slavuj Ješić, Nasta Nikolić, Adam Kostić, Ćira Mihailović i Đoka Grčić.

Pomenuti (gospodin) Kiril Ćira Mihailović Badalov (1735-1798) po zanimanju je bio čarugdžija (opančar). Kiril je bio među uglednijim i imućnijim Šiđanima. Funkciju šidskog kneza je obavljao 1784, 1789, 1790. i 1791. godine, a epitropa 1785. godine. Kuća mu se nalazila na mestu dela današnje zgrade Opštine Šid pored zgrade Policijske stanice. Njegova udovica je celokupno imanje ostavila srpskoj školi u Šidu. Danas je sačuvana grobnica Kirila Mihailovića i njegove porodice, sa spomenikom uzidanim u fasadu crkve, sa desne strane priprate.

Zanimljiv i značajan je popis priložnika za gradnju šidskog hrama Sv. Nikolaja iz 1772. godine. U njemu su kao najveći darodavci zabeleženi Cincari: Antoje Georgijević, Slavuja Ešić Bugarin, Manoilo Didin, Georgije Didin, Pana Grčić, Ćira čarugdžija, Jovan forišica, Jova Antonijev, Isailo kapamadžija i Sava Dimić.

I da za kraj liste popisa pomenemo i najstariji sačuvan spisak vlasnika katastarskih parcela u Šidu iz 1790. godine: Jovan Kalaidžin, Slavuj Ješić, Nikola Furišić, Manoilo Didić, Jovan Dikić, Miško Dikić i Stevan Grčić.

E sad, da su bili trgovci – bili su. A ako i nisu, e onda su vala znali sa parama jer su ih em imali, em su bili na javnim funkcijama koje su podrazumevale rad sa novcima. Redovno su se od 1753. godine u završnim računima Srpske pravoslavne parohije u Šidu nalazila i cincarska imena i to potpisana grčkim alfabetom.

Pravoslavne matične knjige takođe pominju Cincare u Šidu. Prvi pomen u matici krštenih je od 9. septembra 1762. godine kada je kršteni kum Teodori Ubavić bio Dimitrije, sin Slavuja  Grka. Zatim i od 12. juna 1766. godine kada je krštena Dionisija, ćerka Slavuja GRKA i Ane. U oba slučaja je u pitanju već pominjani Slavuj Ješić. Što se tiče matica umrlih, 9. maja 1764. godine preminuo je Gavril, sin Antonija Grka, a 13. aprila 1775. godine i Dido Grk. Tri meseca pre smrti Antonija Grka, njegova ćerka Nastasija se udala za Pavela Jovanova iz Bačkog Petrovog sela i upisana je kao ćerka Antonija Grka. U periodu 1790-1792. godine u Šidu se pominje Mihailo Cincar i njegova deca Spiridon, Teofil i Sofija. U Šidu je 10. februara 1799. godine rođena Ana, ćerka Teodora Cincara, a 22. oktobra 1802. godine i Jovan sin Duke Cincara.

Možda najdominantnije cincarsko ime u Šidu je Slavuja Ješić. Bio je najveći priložnik za gradnju današnjeg hrama Sv. Nikolaja. Obavljao je čitav niz javnih funkcija, posebno pri crkvi. Po njegovom imenu potomci su dobili prezime Slavuj. O ovoj porodici sam pisao u više navrata jer su postali znameniti od Šida do Kragujevca pa koga zanima može da pročita detaljno. Samo ću napomenuti da je Slavuja bio pradeda mitropolita srpskog Petra Jovanovića.

Šta da zaključim: da su vodili trgovinu, da baš ne kažem ekonomiju, u Šidu – vodili su, da su bili najveći darodavcima za hram Sv. Nikolaja (zbog čega su gotovo svi i sahranjeni u crkvenoj porti) – bili su, da su se stopili sa Srbima – jesu, da su darivali i pospešivali školstvo u Šidu – jesu, da su bili sveštenici u Šidu – jesu, da su dali najveći doprinos graŽDanizaciji Šida – jesu, da smo ih zaboravili – jesmo.

Autor teksta: Radovan Sremac

(Autorska prava zadržana. Zabranjeno je korišćenje materijala bez dozvole vlasnika sajta)