Naselje na Gradini je doživelo svoj urbanistički i kulturni vrhunac tokom perioda starijeg gvozdenog doba. Zahvaljujući izuzetno bogatom kulturnom sloju iz ovog perioda na Gradini, izdvojena je posebna grupa koja je po ovom lokalitetu nazvana Bosutska grupa. U okviru bosutske grupe otkrivene su tri razvojne faze: naselje tipa Kalakača, horizont naselja sa keramikom Basarabi stila, naselje sa kanelovanom keramikom i sivom keramikom „Sremske grupe“. Naselje starijeg gvozdenog doba na Gradini je trajalo od oko 850. do oko 250. godine p.n.e. Gradina je naseljavana i tokom mlađeg gvozdenog doba – Latena, tokom perioda antike i tokom srednjeg veka.
Bosutska kulturna grupa je u svom zenitu rezultirala jakim plemenskim formacijama u dolinama Save i Bosuta. One mogu da se vežu za Breuke i Amantine. Njihovo teritorijalno rasprostiranje u latenskom periodu može se odrediti samo posredno na osnovu kasnijih izvora.
Može se pretpostaviti da se oblast Amantina prostirala zapadno od Sirmijuma, a da su Breuci živeli u dolini Save i Bosuta, zapadno i južno od Amantina. Za Breuke se mogu vezati velika praistorijska naselja u dolini Save, oko ušća Drine i Bosuta. Neki autori smatraju da je Gradina na Bosutu bila administrativno i vojno sedište Breuka.
Krajem 4. i početkom 3. veka p.n.e, sa prostora severne Panonije, u dolinu Save i Dunava se doseljavaju Kelti. Oni su sa donje Save i iz Podunavlja vršili pohode na jug, čiji je krajnji ishod bio napad na Delfe 279. godine p.n.e. Posle poraza u Grčkoj ostatak Kelta se vratio u Podunavlje, gde su obrazovali Velike i Male Skordiske.
Istorijski izvori, sa određenom nesigurnošću, stavljaju prvo prisustvo rimske vojske u Sremu u vreme Oktavijanovih ilirskih ratova od 35-33. godine p.n.e. Konačno osvajanje oblasti na donjoj Savi može se vezati za Tiberijev rat 13-9. godine p.n.e., koji Svetonije Trakvil spominje kao Tiberijevu pobedu na Breucima i Delmatima. Iako su detalji oko ovog rata nepoznati, poznat je njegov ishod – panonska plemena su pokorena, ali ne i umirena. U naredne dve decenije započinje pacifikacija oblasti Srema, da bi do novog sukoba došlo 6. godine nove ere.
Posle Tiberijevog pohoda, Panonija bila relativno umirena. Uživajući svoje berićete sa jedne strane, polako je prihvatala romanizaciju, dok je sa druge strane jačala svoja patriotska osećanja. U vreme kada je Tiberije otpočeo rat sa germanskim kraljem Marobaudom, i za taj pohod počeo da regrutuje panonsku omladinu, buknuo je ustanak u dolini Save i u oblasti dalmatskih plemena.
Ustanak je izazvao veliku zabrinutost u Rimu, jer je ustanike, prema izvorima, činilo oko 200 000 pešaka i 9 000 konjanika. Neki pisci upoređuju opasnost od prodora pobunjenika u Italiju s onom u vreme Hanibala. U dramatičnom govoru u Senatu, Avgust je upozoravao da ustanici za deset dana mogu stići do Rima. Velej Paterkul, savremenik događaja i Tiberijev oficir, navodi da je ustanak zahvatio celu Dalmaciju i Panoniju, od Save do Jadranskog mora. Da izvori ne preteruju u broju ustanika govori i broj legija koje su Rimljani koncentrisali u Panoniji – smatra se da je bilo ukupno 11 legija u Iliriku koje su bile angažovane na savladavanju ustanika.
Posle neuspele opsade centara rimske uprave u Dalmaciji i Panoniji, Saloni i Sirmijumu, pobunjeni Delmati su, pod svojim vođom Batonom, krenuli prema Panoniji da bi se spojili sa pobunjenim Panoncima. Delmatski i panonski Baton su zajedno zauzeli Alma Mons, današnju Frušku Goru. Kod današnjeg sela Ležimira, na obroncima Fruške Gore, otkriven je lokalitet Velika Gradina, za koji je arheolog Dragan Popović smatrao da je bio Batonov logor.
Borbe u Panoniji su potrajale još dve godine i vođene su promenljivim uspehom. Posle zauzimanja Alma Monsa ustanici su pobedili i u bici kod Volcejskih bara (kod današnjih Vinkovaca).
Vremenom snaga ustanika je postepeno slabila. To nije bila organizovana vojska sa čvrstom komandom, već pobunjeni narod koji je još uvek živeo na poljima, organizovan po rodovima, i skupljao se pod zajedničku komandu jedino dok traje rat. Iscrpljeni ratom, glađu i bolešću, Panonci su se predali na reci Batinusu. Vođa Panonaca Baton prešao je na rimsku stranu i tako zadržao pravo da vlada u plemenu Breuka. Predaja ga je obavezivala na dve stvari: prvo, da pomogne Rimljanima u daljem ratu protiv pobunjenika, drugo da preda taoce kao garanciju svoje lojalnosti. Zbog toga je bio ubijen po naređenju delmatskog vođe ustanika. Borbe su nastavljene s Delmatima, u planinama između Save i Jadranskog mora.
Posle ugušenja ustanka započela je surova i snažna pacifikacija oblasti Srema.
Snaga plemena Breuka je razbijena regrutovanjem u auksilije. Organizovano je ukupno sedam jedinica iz ovog plemena: I Breucorum Equitata, II Breucorum Equitata, III Breucorum, IV Breucorum, V Breucorum, VI Breucorum, VII Breucorum C.R. Equitata. Svakako da je u dolinama Save, Bosuta i Drine ostalo nešto Breuka. O nastavku života na mestu ranijeg naselja govore i nalazi sa bosutske Gradine, gde se kontinuitet stanovanja prati i kroz period antike.
Plemena Amantina i Sirmijenza su organizovana u civitates peregrinae sa središtem u Sirmijumu. Određeni broj pripadnika plemena Amantina i Breuka su odvedeni u Emonu kao taoci. Skordisci su, kao rimski saveznici, bili pošteđeni ove oštre pacifikacije. Oni su se organizovali u civitas Scordiscorum, sa centrom u Akuminkumu (Stari Slankamen).
Po krvavom ugušenju dalmatsko-panonskog ustanka Ilirik je podeljen na dve provincije: Illyricum Superius (Dalmaciju) i Illyricum Inferius (Panoniju). U Panoniji su se 14. godine nalazile tri rimske legije, čiji je zadatak bio da grade puteve i mostove.
Već sredinom 1. veka, kada su oslabljena domorodačka plemena organizovana u administrativne zajednice čime im je ograničena moć, počela su dodeljivanja poseda isluženim legionarima u području Srema.
Do danas je na teritoriji opštine Šid otkriven veći broj lokaliteta koji se mogu povezati za poljska dobra – ville rustice i latifundije. Manji broj ovih vila je bio u carskom domenu dok je većina bila u privatnom posedu i pripadala je porodicama isluženih veterana. Zbog ovakve teritorijalne organizacije ali i blizine Sirmijuma i Cibala, nije bilo potrebe za stvaranja gradskih centara na teritoriji današnje opštine Šid. U okviru ovih vila nalazili su se domorodačka i romanizovana naselja (vikusi, pagusi) koja su sada bila uključena u ekonomiju ovih imanja.
Autor teksta: Radovan Sremac
(Autorska prava zadržana. Zabranjeno je korišćenje materijala bez dozvole vlasnika sajta)